Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας, η οποία συνεχίζεται, κατά ένα σημαντικό ποσοστό, και στην ενήλικη ζωή.
Εμφανίζεται στο 5-7% του μαθητικού πληθυσμού με σχέση συνήθως 3:1 υπέρ των αγοριών. Αρκετοί επιστήμονες, ωστόσο, πιστεύουν ότι η συχνότητα εμφάνισης είναι περίπου η ίδια και στα δυο φύλα, με τη διαφορά ότι τα κορίτσια συχνά δεν είναι τόσο υπερκινητικά και διαχειρίζονται καλύτερα τη διαταραχή τους.
Η ΔΕΠΥ είναι κατά ένα μεγάλο ποσοστό κληρονομική καθώς αρκετά παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν στο περιβάλλον τους συγγενή με αυτή τη διαταραχή. Επίσης, υπάρχουν μελέτες που τεκμηριώνουν ότι ο εγκέφαλος των παιδιών με ΔΕΠΥ παρουσιάζει διαφορές σε σχέση με παιδιών που δεν παρουσίαζαν την διαταραχή αυτή, συγκεκριμένα σε περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν την προσοχή. Παράλληλα, η προωρότητα, οι καταχρήσεις των γονέων και το έντονο άγχος στη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να συμβάλουν στην εμφάνιση της διαταραχής. Παρ’ όλα αυτά, η ακριβής αιτιολογία δεν έχει ακόμη καταστεί σαφής. Συνήθως η ΔΕΠΥ δεν εμφανίζεται μεμονωμένα αλλά συνυπάρχει με άλλες ψυχικές ή αναπτυξιακές διαταραχές. Οι συχνότερες συνοδές δυσκολίες είναι οι εξής:
Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (π.χ. δυσλεξία, δυσγραφία, κ.ά.)
· Διαταραχή της κινητικής λειτουργίας
· Διαταραχές λόγου και ομιλίας
· Διαταραχές άγχους
· Διαταραχές εναντιωματικής συμπεριφοράς και διαγωγής
· Διαταραχές συναισθήματος
· Εμμονές και ψυχαναγκασμοί
· Υψηλά επίπεδα κατάθλιψης μετά την ηλικία των 8 ετών
· Διαταραχές διαγωγής και προκλητικές συμπεριφορές
Τα κύρια συμπτώματα της ΔΕΠΥ είναι η διάσπαση της προσοχής, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα. Με βάση τα συμπτώματα που επικρατούν στα παιδιά σχολικής ηλικίας διακρίνουμε τρεις τύπους ΔΕΠΥ:
1. Απρόσεκτος Τύπος:
Τα συνήθη χαρακτηριστικά του πρώτου τύπου είναι τα εξής:
· Αποτυχία συγκέντρωσης προσοχής σε λεπτομέρειες, κάνει λάθη απροσεξίας στις δραστηριότητες της καθημερινότητάς του
· Διασπάται η προσοχή του κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων από εξωτερικά ερεθίσματα
· Δίνει την εντύπωση ότι δεν ακούει όταν του απευθύνονται
· Δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες και να ολοκληρώσει δραστηριότητες
· Δε μπορεί να οργανώσει εργασίες που απαιτούν συστηματική πνευματική προσπάθεια ή τις αποφεύγει/ξεχνά να τις κάνει
· Χάνει τα πράγματά που είναι απαραίτητα για αυτά που καλείται να κάνει
· Είναι ανοργάνωτος
Ο απρόσεκτος τύπος παρουσιάζεται συχνά σε παιδιά σχολικής ηλικίας και ενδέχεται να μη γίνει αντιληπτός καθώς δεν συνυπάρχει με διασπαστική συμπεριφορά.
2. Τύπος Παρορμητικότητας/Υπερκινητικότητας
Τα συνήθη χαρακτηριστικά του δεύτερου τύπου είναι τα εξής:
· Κάνει νευρικές κινήσεις με τα χέρια του ή τα πόδια του ή στριφογυρίζει
· Δυσκολεύεται να παραμείνει στη θέση του ειδικότερα σε καταστάσεις που απαιτούν την παραμονή του στη θέση του (π.χ. το θρανίο)
· Τρέχει ή σκαρφαλώνει σε στιγμές που δεν του επιτρέπεται
· Αδυνατεί να παίξει ή να συμμετάσχει σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες με ηρεμία
· Μιλά συνεχώς
· Απαντά χωρίς να περιμένει να ολοκληρώσει την ερώτηση ο συνομιλητής του
· Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του
· Διακόπτει τους άλλους
· Δεν σκέφτεται πριν αντιδράσει
· Ο τύπος παρορμητικότητας/υπερκινητικότητας συναντάται πιο συχνά σε παιδιά μικρότερης ηλικίας που παρουσιάζουν έντονα υπερκινητική και παρορμητική συμπεριφορά (συνηθέστερα στο νηπιαγωγείο, μέχρι 5 ή 6 ετών).
· Συνδυασμένος τύπος:
Στον τύπο αυτόν παρουσιάζονται συμπτώματα απροσεξίας και υπερκινητικότητας/παρορμητικότητας είναι δηλαδή ένας συνδυασμός των άλλων δύο τύπων.
Η έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ είναι ιδιαιτέρως σημαντική για την πρόληψη των μακροχρόνιων επιδράσεων στην καθημερινή λειτουργικότητα και προσαρμογή του ατόμου στο σχολικό, οικογενειακό, κοινωνικό και μετέπειτα επαγγελματικό περιβάλλον.
Στις περιπτώσεις όπου η ΔΕΠΥ παραμένει αδιάγνωστη και δεν αντιμετωπίζεται, παρατηρούνται τα εξής:
· χαμηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις, δυσανάλογες με το γνωστικό δυναμικό του ατόμου
· ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες, άγχος και χαμηλή αυτοεκτίμηση
· επιθετικότητα, παρεκκλίνουσα συμπεριφορά
· δυσκολίες σε επαγγελματικό τομέα με περιορισμένες προοπτικές
· κοινωνική απομόνωση λόγω μη αποδοχής από τους άλλους
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΔΕΠΥ
Εξειδικευμένοι σύμβουλοι – ψυχολόγοι μπορούν να βοηθήσουν ένα παιδί με ΔΕΠΥ να μάθει να χειρίζεται τις απογοητεύσεις και να οικοδομήσει μια αυτοεκτίμηση. Μπορούν, επίσης, να παράσχουν υποστηρικτικές στρατηγικές στους γονείς. Ένα συγκεκριμένο είδος θεραπείας, που ονομάζεται «εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες», μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να βελτιώσουν τις ικανότητες και τα ταλέντα τους, να είναι πιο ευέλικτα στις κοινωνικές τους συναναστροφές και να μοιράζονται πράγματα.
Επειδή η αναγνώριση της συμπτωματολογίας της ΔΕΠΥ και των μαθησιακών δυσκολιών γίνεται αρκετά γρήγορα μέσα σε ένα πλαίσιο εκμάθησης ξένων γλωσσών – σε αυτές τις περιπτώσεις είναι κι ακόμη πιο εμφανείς οι δυσκολίες λόγω διαφορετικού αλφάβητου, προφοράς, γραμματικής δομής, κλπ. – υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα συνεργασίας με εξειδικευμένους συμβούλους/θεραπευτές, ούτως ώστε ο μαθητής να βοηθηθεί ποικιλοτρόπως και στο καθεαυτό γνωσιακό/μαθησιακό κομμάτι, αλλά και στο ψυχοσυναισθηματικό/κοινωνικό.
Η Ελεάννα Κοντογιάννη είναι Καθηγήτρια Αγγλικών και Γερμανικών και Ψυχοπαιδαγωγός, με Μεταπτυχιακή Ειδίκευση στη Μουσειοπαιδαγωγική στο Πανεπιστήμιο Kingston του Λονδίνου. Ιστοσελίδα: www.english-german.gr
